Μήπως παθαίνετε «FOMO» όταν δικτυώνεστε;

The New York Times, 20/06/2011

Νιώθετε να βλέπετε τη ζωή σας σαν παρατηρητής, αισθάνεστε ότι βρίσκεστε μακριά από τις εξελίξεις που συμβαίνουν γύρω σας; Πριν από μερικές ημέρες, ενώ έβρεχε πολύ, κάθισα στον καναπέ, και ετοιμάστηκα να απολαύσω μία ταινία στην τηλεόραση. Το μόνο που τάραζε την ηρεμία μου ήταν οι διαρκείς «ειδοποιήσεις» που λάμβανα στο iphone από τις διάφορες ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook. Βέβαια, αυτά τα μηνύματα είναι χρήσιμα αφού μου επιτρέπουν να γνωρίζω ανά πάσα στιγμή τι ακριβώς κάνουν οι «φίλοι μου».

Τρεις φίλοι, έμαθα, ότι βρίσκονταν σε ένα θέατρο κοντά στο σπίτι μου. Τι συνέβαινε εκεί άραγε; Στη συνέχεια είδα φωτογραφίες γνωστών που έτρωγαν το παγωτό τους σε ένα ακριβό εστιατόριο.

Ξαφνικά, οι απλές μου απολαύσεις, η ταινία, ο καναπές και το ποπ κορν μου φάνηκαν ασήμαντες αν όχι θλιβερές μπροστά στο τι θα μπορούσα να κάνω την ίδια στιγμή.

Αμέτρητες δυνατότητες
Οι αμέτρητες δυνατότητες μου προκάλεσαν άγχος. Μήπως θα ήταν καλύτερα να βγω κι εγώ έξω αντί να βγάλω ρίζες, καθισμένη ώρες στον καναπέ; Πραγματικά δεν γνώριζα τι έπρεπε να κάνω.

Το «πρόβλημά μου» είναι χαρακτηριστικό της ψηφιακής εποχής στην οποία ζούμε. Οι γνώστες το αποκαλούν FOMO από τα αρχικά της λέξης fear of Missing Out, ο φόβος δηλαδή της μη συμμετοχής σε κάποιο από όλα όσα γίνονται.

Με τη λέξη αυτή οι ειδικοί αναφέρονται στο άγχος και τον εκνευρισμό που πυροδοτείται συνήθως όταν επισκεπτόμαστε τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, τo Twitter, το Foursquare και το Instagram. Εκατομμύρια μηνύματα στο Twitter, φωτογραφίες αλλά και λέξεις μας αποκαλύπτουν την καθημερινότητα και τις δραστηριότητες φίλων, συνεργατών, παλαιών συμμαθητών.

Σίγουρα το γεγονός ότι μπορούμε να μάθουμε πως πέρασαν την ημέρα τους οι φίλοι και οι γνωστοί μας κάθε στιγμή, ακόμα και όταν μας χωρίζουν χιλιάδες χιλιόμετρα, είναι καταπληκτικό, καθώς μας κάνει να νιώθουμε ότι διατηρούμε επαφή με πρόσωπα που βρίσκονται μακριά αλλά και γενικότερα με τα τεκταινόμενα. Τα σχόλια και οι φωτογραφίες από βόλτες, συναυλίες, γεύματα σε καλά εστιατόρια των φίλων μου στη Νέα Υόρκη είναι στην πραγματικότητα ένας πρόχειρος ή μάλλον ανεπίσημος κατάλογος όλων όσων θα πρέπει να κάνει ο επισκέπτης του Μεγάλου Μήλου.

Αυτή, όμως, η νέα πραγματικότητα έχει και μία σκοτεινή πλευρά.

Καθώς κοιτάζουμε τις φωτογραφίες και ενημερωνόμαστε για το τι κάνουν οι φίλοι μας, στην ψυχή και τη σκέψη μας γιγαντώνεται ο φόβος: ότι κάτι χάνουμε, ότι τελικά βρισκόμαστε έξω από τα πράγματα εξηγεί ο Νταν Αριελί, συγγραφέας του «Predicably Irrational» και καθηγητής ψυχολογίας και οικονομικών της συμπεριφοράς στο πανεπιστήμιο Ντιουκ. Αγωνιούμε, μήπως έχουμε κάνει λανθασμένη επιλογή σχετικά με το πώς να περάσουμε την ώρα μας.

Τα διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν μία αμεσότητα πολύ διαφορετική από, ας πούμε, μία συζήτηση που θα κάναμε με κάποιον συνάδελφο ή συμφοιτητή σχετικά με το πώς περάσαμε το Σαββατοκύριακο. Οταν βλέπουμε ιδίοις όμμασι τους φίλους μας να κάθονται και να πίνουν κρασί χωρίς εμάς, αμέσως φανταζόμαστε πόσο διαφορετικά θα μπορούσαν να είναι τα πράγματα, εξηγεί ο καθηγητής Αριελί.

Ο φόβος μπας και χάσουμε κάτι, δεν αφορά μόνον όσους αγαπούν τη νυχτερινή ζωή, γι’ αυτούς που είναι υπερκοινωνικοί και δεν χάνουν ευκαιρία να ξεπορτίσουν…

Κάποιοι νιώθουν την ικανοποίηση που αντλούν από τη ζωή τους να καταβαραθρώνεται από τη στιγμή που μπαίνουν στο Facebook. «Τώρα κάθομαι και σκέφτομαι “είμαι 28 ετών, μένω σε ένα διαμέρισμα με τρεις φίλες μου και βλέπω στις φωτογραφίες κάποιας γνωστής ότι έχει δύο παιδιά και ένα υπέροχο σπίτι”. Λοιπόν θέλω να πεθάνω» ομολογεί μία νεαρή διαφημίστρια.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, η πρώτη της αντίδραση είναι να αναρτήσει πληροφορίες για κάτι που η ίδια έκανε έτσι ώστε να προκαλέσει ζήλεια ή να ανεβάσει μία φωτογραφία που να δείχνει πόσο υπέροχο ήταν το Σαββατοκύριακό της. Αυτό την κάνει να νιώθει καλύτερα αλλά την ίδια στιγμή κάνει κάποιον άλλο να νιώσει άσχημα για τη δική του ζωή.

Πετάξτε για λίγο το iphone
Η Σέρι Τερκλ, καθηγήτρια στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης και συγγραφέας του «Αlone Together» υποστηρίζει ότι η τεχνολογία έχει εισβάλλει σε κάθε τομέα της ζωής μας και η σχέση μας με αυτή είναι πιο στενή, με αποτέλεσμα να της δίνουμε το δικαίωμα να επηρεάζει τις αποφάσεις, τα συναισθήματά μας και την διάθεσή μας.

«Είναι η ανωριμότητα της σχέσης μας με την τεχνολογία που προκαλεί αρνητικά αποτελέσματα. Ακόμα βρίσκεται σε στάδιο εξέλιξης. Προσπαθούμε τώρα να συνηθίσουμε αυτό το νέο συναίσθημα διαρκούς επαφής, διαρκούς σύνδεσης με φίλους και γνωστούς, που μας δίνει το Ιντερνετ. Ωστόσο, θέλουμε να βρούμε έναν τρόπο για να το περιορίσουμε ή καλύτερα να μειώσουμε τις συνέπειες που έχει στη ζωή μας. Οταν ερωτήθηκε η Σέρι Τερκλ τι μπορούμε να κάνουμε για να σωθούμε από το στρες που προκαλεί η δικτύωση, αυτή απάντησε σαφώς «διακόψτε τη διαρκή σύνδεση, πετάξτε για λίγο το iphone».

Βέβαια, αυτό μπορεί να το λέει κανείς με ευκολία αλλά δύσκολα το κάνει. Ακόμα, όμως και αν δεν μπορούμε να πετάξουμε το κινητό ή να κλείσουμε τον λογαριασμό μας στο Facebook, μπορούμε να ξεκολλήσουμε για λίγο από την οθόνη και να απολαύσουμε την ημέρα μας.

Οι χρήστες εθίζονται στα θετικά σχόλια
Η Κατερίνα Φέικ, συνιδρύτρια της ιστοσελίδας Flickr, όπου καθένας μπορεί να ανεβάσει και να μοιραστεί τις φωτογραφίες του, αλλά και του Hunch, μιας μηχανής αναζήτησης, υποστηρίζει ότι οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης είναι ταυτόχρονα δημιουργοί και θεραπευτές αυτού του φόβου που νιώθει κανείς ότι μένει στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής (FOMO). «Είναι ένα κυκλικό φαινόμενο. Κάποιοι δημιουργοί εφαρμογών μάλιστα γι’ αυτού του είδους τις σελίδες, τις έχουν φτιάξει έτσι ώστε οι χρήστες να επιστρέφουν σ’ αυτές. Κανείς δεν θέλει να λειτουργεί σε ένα κενό», προσθέτει ο Κέβιν Σάιστρομ, διευθύνων σύμβουλος στην Instagram, μια εφαρμογή που επιτρέπει στους χρήστες της να μοιράζονται και να σχολιάζουν φωτογραφίες. «Οσο πιο εντυπωσιακή είναι μία φωτογραφία ή πιο πρωτότυπη, τόσο περισσότερα θετικά σχόλια συγκεντρώνει. Και αυτή η διαρκής ενασχόληση με κάποια φωτογραφία είναι –σε πολλές περιπτώσεις– εθιστική. Ο κόσμος που χρησιμοποιεί την εφαρμογή νιώθει ότι ανταμείβεται κάθε φορά που κάποιος κάνει ένα θετικό σχόλιο για τη “δημιουργία” του, γι’ αυτό και ξαναγυρνάει στην ίδια εφαρμογή, ξανά και ξανά, σαν να είναι οι έπαινοι ένα είδος ναρκωτικού».

«Δεν είχαμε συνηθίσει να παρακολουθούμε γεγονότα τη στιγμή που εξελίσσονται. Ως άνθρωποι μπορούμε να επεξεργαστούμε μόνο μία συγκεκριμένη ποσότητα δεδομένων», λένε οι ειδικοί. Φυσικά ο φόβος ότι «χάνουμε» κάτι από τη ζωή δεν είναι διόλου νέος. Αντιθέτως. Σε ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία, οι κοσμικές στήλες των εφημεριδων, οι φωτογραφίες από πάρτι που δεν προσκληθήκαμε αλλά και οι επιστολές που ανταλλάσσει κανείς κάθε χρόνο τις ημέρες των γιορτών –ακόμα και σε ηλεκτρονική μορφή, όπου απεικονίζονται χαμογελαστοί άνθρωποι να περνάνε καλά– προκαλούν ακριβώς αυτόν τον φόβο, ότι η ζωή μας κυλάει και δεν κάνουμε όσο θα ήταν δυνατό. Η διαφορά είναι ότι σήμερα έχουμε ενημέρωση για το τι συμβαίνει γύρω μας και τι κάνουν οι φίλοι μας ολόκληρο το 24ωρο.